جعفریه؛ آخرین میراث «عابدزاده»

 پس از سقوط رضاشاه و رواج آزادی‌های نسبی در کشور، فضای مناسبی برای فعالیت سیاسی و مذهبی اشخاص و گروه‌ها مهیا شد. در این دوران یکی از گروه‌های اسلامی که با جذب عده زیادی از مردم موفق شد تأثیر زیادی بر وقایع تاریخ معاصر شهر مشهد بگذارد، «انجمن پیروان قرآن» بود.

این انجمن با رهبری علی‌اصغر عابدزاده، چراغچی‌باشی آستان قدس رضوی از دهه ۲۰ به بعد، با ایجاد بیش از ۱۸۰ شعبه دوره‌های قرآن، برپایی مراسم و شعائر دینی و مذهبی، شرکت در وقایع سیاسی نهضت ملی نفت، فعالیت‌های اجتماعی، تأسیس ۱۲ بنای آموزشی و آموزش‌های اسلامی به کودکان و بزرگسالان نقش مؤثری در تاریخ معاصر  شهر مذهبی مشهد داشته است.

یکی از این بنا‌ها و در واقع آخرین بنای زنده‌یاد عابدزاده که آن را در سال ۱۳۴۹ می‌سازد، مدرسه جعفریه است که در خیابان صدر ۱۲ قرار گرفته است. زمین این بنا متعلق به فردی به نام «حسین گچ‌پز ارض اقدس» بوده است. نیکوکاری که زمین خود را به مساحت حدود ۷ هزار مترمربع برای امور خیریه و ساخت مدرسه به «انجمن پیروان قرآن» و زنده‌یاد عابدزاده واگذار می‌کند.

اکنون این بنای قدیمی گمنام پابرجاست و هنوز نفس می‌کشد و گاهی در آن برای مراسم مذهبی و آموزش قرآن و زائراولی‌ها باز می‌شود. با «حسن گچ‌پز ارض اقدس»، نوه واقف زمین و «محمد نظرزاده» کارشناس مسئول تاریخ شفاهی کتابخانه آستان قدس رضوی، درباره دیروز و امروز این مدرسه گفتگو کرده‌ایم.

از تحصیل شاه‌آبادی‌ها تا برگزاری مراسم فاطمیه

نشانی‌اش را در حوالی خیابان صدر گرفته‌ایم و همان سو می‌رویم. دیوار‌های سیمانی قدیمی مدرسه جعفریه و بنای شیروانی‌اش در دل خانه‌های مسکونی نونوار شده از دور پیداست. گرچه تابلونوشته سر در آن جدید به نظر می‌رسد، اما آهن‌های قدیمی زنگ‌زده و پنجره‌های گنبدی‌مانندش گویای قدمت حدود نیم‌قرنی آن است.

شاید در نگاه اول چندان جلب توجه نکند، اما وقتی در بزرگ آهنی ورودی را پشت سر گذاشته و به حیاط مدرسه پا می‌گذاریم پنجره‌های بزرگ کنار همدیگر و صحن حیاط ما را به گذشته‌های دور می‌برد. هر پنجره نماد یک کلاس درس بوده که تبدیل به سالنی بزرگ شده و دور تا دور آن با پرده‌نوشته‌های مذهبی پوشانده شده است و حکایت از این دارد اکنون کسی به طور دائمی در آن زندگی نمی‌کند.

 آن‌طور که «حسن گچ‌پز ارض اقدس» نوه واقف زمین که پس از پدرش  «حاج علی» در پنجم اسفند ۱۳۸۱ تولیت این مکان را عهده‌دار شده است، می‌گوید: اکنون در این خانه فردی زندگی نمی‌کند و او و همسرش مدام بین خانه‌اش که در همان حوالی است و بنای جعفریه در آمد و شدند و امور جاری آن را انجام می‌دهند. گاهی هم بنا به نیت واقف، مراسم مذهبی و معنوی برپا شده و آخرین مراسمی هم که در این مکان برگزار شد، دهه فاطمیه بود. علاوه‌برآن چند سالی هم هست که از زائراولی‌ها پذیرایی می‌کنند.

تولیت «جعفریه» درباره گذشته این بنا اطلاعات جالبی ارائه می‌دهد: «معمار بنا حاج آقای عابدزاده -خدابیامرز- بوده است. پدر بزرگم «حاج حسین گچ‌پز ارض اقدس» زمین را هبه کرده است و کسی نمی‌تواند آجری از آن را در هیچ زمانی جابه‌جا کند. اول مدرسه جعفریه بود. سال‌ها پیش که دقیق سال آن را به خاطر ندارم مدرسه تعطیل شد. ۵ سال در اختیار حوزه آیت‌ا... شاه‌آبادی بود. بعد که محصلان حوزه فارغ‌التحصیل شدند خود ما عهده‌دارش شدیم و بنا را سر و سامان دادیم. هر وقت هم نیاز به مرمت و تعمیری داشته است آن را به دقت طوری که فرم اصلی بنا به هم نخورد با مصالح ساختمانی درست کرده‌ایم.»

نظارت بر امور جاری مدرسه جعفریه هم آن‌طور که گچ‌پز می‌گوید به واسطه هیئت امناست: «اینجا هیئت امنایی اداره می‌شود؛ ۵ عضو اصلی و ۵ نفر دیگر علی‌البدل بر اوضاع و احوال و برنامه‌های آن نظارت دارند.»

در ساختِ این بنا از کسی کمکی دریافت نشد

محمدنظرزاده، کارشناس مسئول تاریخ شفاهی کتابخانه آستان قدس رضوی، اما اطلاعات بیشتر و جزئی‌تری از نحوه ساخت این مدرسه در اختیار ما قرار می‌دهد: «آخرین مدرسه‌ای که عابدزاده در سال ۱۳۴۹ خورشیدی ساخت و در ۱۷ آذر همان سال افتتاح کرد مدرسه جعفریه بود. این مدرسه ازسوی انجمن پیروان قرآن در نزدیکی میدان هفده‌شهریور، خیابان شهید صدر، صدر ۱۲ ساخته شد. زمین آن متعلق به فردی به نام «حسین گچ‌پز ارض اقدس» است. این فرد نیکوکار، زمینی داشت به مساحت حدود ۷ هزار مترمربع که آن را برای امور خیریه و ساخت مدرسه به «انجمن پیروان قرآن» و عابدزاده واگذار کرد. عابدزاده هم حدود ۵۵۰۰ متر از آن را تفکیک کرد و فروخت. از محل فروش این زمین‌ها، ساختمان جعفریه را ساخت. در ساخت این بنا از کسی کمکی دریافت نشد.»

وی ادامه می‌دهد: «زیربنای تقریبی جعفریه ۴۰۰ متر مربع است. صحن حیاط آن به وسعت ۶۹۰ متر مربع است که مشتمل بر ۲ حیاط می‌شود؛ حیاط قسمت شمالی و محوطه‌ای که در بخش جنوبی بنا قرار دارد. مساحت تالار آن ۳۰۰ متر است. در یک سوی تالار ۴ کلاس، که هر کدام به وسعت ۲۲ متر است، احداث شده است. همچنین دو کلاس ۳۶ متری در دو طرف شمالی و جنوبی ساخته شده است. دو کلاس ۳۶ متری دیگر و دو کلاس هجده متری نیز در این بنا وجود دارد.»

* این گزارش دوشنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۷ در شماره ۳۲۷ شهرارامحله منطقه ۶ چاپ شده است.